Hợp đồng khí đốt "khủng" Nga - Trung Quốc sau một năm đi đến đâu rồi? - Phần 2

Có thể nói cuộc “khủng hoảng Ukraine và Crimea” của nước Nga, đã phần nào thúc đẩy thỏa thuận khí đốt giữa nước này với Trung Quốc. Dư luận quốc tế băn khoăn rằng liệu thỏa thuận này có làm thay đổi cục diện địa chính trị - chiến lược của thế giới hay không… Trung Quốc trước tình trạng ô nhiễm môi trường ngày càng trầm trọng, muốn thay đổi nguồn năng lượng của mình từ chủ yếu dùng than sang dùng khí đốt. Hiện nay đã có các dự án của BP ở Trung Quốc trong thăm dò và phát triển dầu khí từ đá phiến, được dự báo sẽ tăng gấp đôi vào năm 2020; từ 170 tỷ mét khối (tỷ mét khối) đến trên 400 tỷ mét khối. BP

hy vọng dầu khí đá phiến có thể đáp ứng 22% nhu cầu năng lượng của Trung Quốc vào năm 2030), nhưng vẫn sẽ không đủ và Trung Quốc vẫn phải dựa nhiều hơn vào nhập khẩu. Do đó Trung Quốc vẫn tiếp tục đầu tư vào trạm thiết bị đầu cuối khí đốt tự nhiên hóa lỏng (LNG) (chín dự án đang được xây dựng hoặc đã được phê duyệt); xây dựng đường ống mới qua Trung Á và nhắm đến các khu vực ngoài khơi của Trung Quốc vùng biển phía Nam và Đông (còn tồn tại tranh chấp với các nước xung quanh). Nếu trừng phạt quốc tế đối với Iran được dỡ bỏ, Trung Quốc cũng sẽ là người đầu tiên xếp hàng để ký hợp đồng khí đốt với Tehran (Iran có trữ lượng khí đốt tự nhiên lớn thứ hai trên thế giới - sau Nga). Trước mắt, với thỏa thuận khí đốt, Nga hiện nay đã đồng ý cung cấp gần 10% nhu cầu của Trung Quốc từ năm 2018, và có thể tăng này sau đó để khoảng 15%.

Chờ 10 năm để ký được thỏa thuận, Trung Quốc còn phải đồng ý trả trước cho Nga một khoản là 25 tỷ đô-la Mỹ cho việc xây dựng hệ thống cung cấp. Giá bán cụ thể không được công khai, nhưng theo Bộ trưởng Năng lượng Nga Aleksandr Novak nói rằng 350 đô-la cho mỗi một ngàn mét khối là khá sát giá hợp đồng. Giá này thấp hơn giá bán cho EU (trung bình 380 đô-la cho một ngàn mét khối) và thấp hơn mức giá trung bình trong khu vực Đông và Nam Á: Nhật Bản hiện trả 538 đô-la cho một ngàn mét khối khí hóa lỏng. Nhưng giá này lại cao hơn giá khí đốt Trung Quốc hiện mua của Turmenistan là 280 đô-la cho một ngàn mét khối.

Với nước Nga, hợp đồng này dường như giúp tháo gỡ phần nào thế bao vây do lệnh trừng phạt của Phương Tây. Giá bán khí đốt cho Trung Quốc có thể bị đánh giá là thấp hơn so với các khách hàng khác như Châu Âu hay Nhật Bản, nhưng có vẻ lợi ích lâu dài vẫn được ưu tiên. Với Gazprom, đây là một thỏa thuận đem lại sự đa dạng hơn về khách hàng – cho đến thời điểm này 76% khí đốt của Tập đoàn này vẫn là bán cho các nước EU, nhưng lại không phải là các nước có nền kinh tế phát triển và vững chắc mà chủ yếu là các nước nhỏ.

Điều khó khăn với nước Nga là nước này sẽ phải phát triển hai vùng khai thác mới là Chayanda và Kovykta; sau đó là xây dựng một đường ống dẫn dài 4.000 km qua địa hình khó khăn nhiều địa chấn tới Trung Quốc, với tổng chi phí là 55 tỷ đô-la. Số tiền 25 tỷ đô-la Trung Quốc cam kết trả trước sẽ chỉ đỡ được phần nào cho dự án này mà thôi. Để giúp tháo gỡ những khó khăn của Gazprom, tại một hội nghị về năng lượng ngày 4/6/2014 ông V. Putin đã thông báo, Nhà nước có thể sẽ tiến hành tái cơ cấu vốn của Tập đoàn, sử dụng vốn từ ngoại tệ hoặc vàng dự trữ;  thậm chí quỹ đầu tư Nhà nước – quỹ vốn dự trù sẽ được dùng để bù đắp cho thiếu hụt quỹ lương hưu trí. Bộ trưởng Tài chính Nga Anton Siluanov thì cho biết, Nga có thể xem xét miễn giảm thuế khai thác khoáng sản từ khí đốt bán cho Trung Quốc, như vậy sẽ lạm vào ngân khố Nga khoảng 450 triệu đô-la một năm. Ngoài ra, Nga còn có những động thái cho phép các công tyTrung Quốc sở hữu nhiều hơn nữa cổ phần trong các công ty dầu khí của mình.  

Tuy nhiên sau khi thỏa thuận được ký, những biến động về giá dầu mỏ và kéo theo là giá khí đốt thế giới đã theo chiều hướng hoàn toàn không thuận lợi. Sự phát triển của công nghệ sản xuất dầu từ đá phiến ở Hoa Kỳ, Đông Phi và Indonesia và nhiều nguyên nhân khách quan cũng như chủ quan, làm cho giá dầu thô thế giới nhanh chóng hạ từ trên 100 đô-la một thùng, xuống mức còn phân nửa. Điều này đặt Trung Quốc vào tình thế “mua hớ” khi bị cho rằng, họ đã đàm phán với Nga một giá mua khí đốt quá đắt. Với Trung Quốc, sau khi ký hợp đồng này ngoài việc phải “xuống tiền” luôn 25 tỷ đô-la, họ còn phải chờ đến 4 năm mới nhận được những mét khối khí đốt đầu tiên.

Người ta đã từng dự đoán do căng thẳng trong quan hệ giữa Nga và Phương Tây sau “khủng hoảng Ukraine và Crimea” mà Nga sẽ cắt khí đốt sang Châu Âu và chuyển sang bán cho Trung Quốc. Nhưng nếu làm như vậy thì chẳng còn gì là uy tín của một nhà cung cấp đán tin cậy nữa – và bán cho Châu Âu, trước mắt là “tiền tươi thóc thật” còn bán cho Trung Quốc, thì xây đường ống như thế nào và ở đâu? Khi mà một phần ba lượng khí đốt sang Châu Âu qua đường ống Ukraine, tưởng rằng quan hệ Nga – Ukraine xấu đến thế rồi thì Châu Âu chết rét như chơi, cuối cùng hồi đầu tháng Tư 2015, bất ngờ Chính phủ Nga yêu cầu tập đoàn dầu khí khổng lồ của nước mình – Gazprom hạ giá khí đốt bán cho Ukraine. Hiện nay 6 nước EU đang mua khí đốt từ Nga, và EU cũng đang tính toán cho việc “cai sữa” (nhờn đòn) khí đốt. Thậm chí ông Thủ tướng Ba Lan Donald Tusk còn đề nghị thành lập “Liên minh khí đốt” nhằm tạo ra một khách hàng duy nhất, giảm thiểu khả năng thao túng giá bán của Nga… Lại còn những nỗ lực của EU trong việc xây dựng các trung tâm tiếp nhận khí hóa lỏng để đa dạng hóa nguồn cung cấp… Để cắt hẳn khí đốt sang Châu Âu qua ngả Ukraine, Nga cần xây dựng xong “Dòng chảy Phương Nam” và sau đó là đường ống sang Trung Quốc. Tuy nhiên, “Dòng chảy Phương Nam” nếu đúng tiến độ, phải 2018 mới đi vào hoạt động còn đường ống sang Trung Quốc còn lâu hơn nữa.

Sau khi ký thỏa thuận khí đốt, Nga Trung Quốc còn tổ chức tập trận chung Hải quân hai nước. Vì cùng là thành viên của Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc, hai nước này vẫn luôn luôn có mối quan hệ khá khăng khít. Nhưng những vấn đề bất đồng còn tồn tại về lãnh thổ (người ta cảm thấy rõ điều đó khi trong diễn văn ngày Chiến thắng 9 tháng Năm 2015 trên Quảng trường Đỏ, V. Putin đã chỉ nhắc đến Trung Quốc như một nước đã chiến đấu chống chủ nghĩa phát-xít ở Châu Á, mà không nói gì đến chiến thắng của Liên Xô trước đạo quân Quan Đông của Nhật Bản ở Đông Bắc Trung Quốc, điều dễ gợi nhớ đến những bất đồng, tranh chấp về biên giới giữa hai nước sau Thế chiến) hay những hành động mang tính đột phá trong việc gây ảnh hưởng của Trung Quốc đối với các nước Trung Á thuộc Liên Xô cũ hay quan hệ tay ba với Việt Nam… Còn đó những khúc mắc không thể xử lý được, và đã rõ – Hợp đồng khí đốt Nga – Trung Quốc ký đúng thời điểm nhạy cảm về chính trị, nhưng làm ăn, vẫn cứ là làm ăn; và với tổng thể những nước đi của Trung Quốc trong suốt một thập kỷ qua, thì Mátxcơva chỉ là một mảnh ghép trong bài toán năng lượng của Bắc Kinh mà thôi. Nếu nhìn rộng ra thì không chỉ hướng tới nước Nga, Trung Quốc đã đầu tư từ 30 đến 35 tỷ đô-la vào dầu khí Bắc Mỹ. Trong năm 2012, Tập đoàn đầu tư Trung Quốc đầu tư vào Nhà máy khí hóa lỏng ở Vịnh Mexico của Tập đoàn Sabine Pass Hoa Kỳ;  Tập đoàn Dầu khí ngoài khơi quốc gia Trung Quốc mua Nexen, một công ty khai thác cát dầu của Canada với giá 15 tỷ đô-la. Ngoài tìm kiếm lợi nhuận hay đa dạng hóa nguồn cung, Trung Quốc còn muốn tìm kiếm một công nghệ cho riêng mình trong khai thác cát dầu và dầu đá phiến sét. Đó chính là mục tiêu năng lượng chiến lược của nước này.

Vậy sau một năm, Hợp đồng khí đốt đình đám Nga Trung Quốc đã đi đến đâu rồi vậy? Sau khi hợp đồng được ký kết, nổi lên hai nhà thầu chính của Gazprom là Stroygazmontazh thuộc sở hữu của Arkady và Boris Rotenberg; Stroytransgaz kiểm soát bởi Gennadiy Timchenko; những người này đều bị coi là những chiến hữu thân cận của Putin và đang bị trong danh sách trừng phạt của Mỹ. Với những lệnh trừng phạt này, tình hình tài chính của các nhà thầu sẽ trở nên khó khăn hơn rất nhiều và sẽ không dễ cho họ tìm được nguồn vốn để thực hiện gói thầu.

Theo hợp đồng này, Gazprom sẽ cung cấp khí đốt cho vùng Đông Bắc Trung Quốc vốn có một nền công nghiệp phát triển và sử dụng nhiều năng lượng từ than đá đang gây nên tình trạng ô nhiễm môi trường trầm trọng. Chúng ta đã nhìn qua một số những khó khăn của Nga trong việc xây dựng đường ống khí đốt này nếu bán cho Trung Quốc qua ngả Đông Bắc – dự án “Sức mạnh Siberia” từ Đông Siberia của Nga, như xây dựng đường ống dài 3968 km qua địa hình phức tạp dễ có động đất, hay đường ống phải đi qua những vùng thuộc diện di sản thiên nhiên thế giới trong danh sách của UNESCO… do đó, Nga đang rất muốn bán cho Trung Quốc khí đốt theo hướng Tây Siberia và vào Trung Quốc ở Tân Cương. Vấn đề là Tân Cương Trung Quốc đã là trung tâm dầu khí của nước này và đã có dự án xây dựng đường ống dẫn dầu khí rất lớn của Trung Quốc về Thượng Hải, sau đó cung cấp xuống phía nam, trong khi cả vùng Đông Bắc của Trung Quốc thì chưa có hệ thống cung cấp khí đốt nào đáng kể.

Ngày 18 tháng Ba 2015, hãng tin Reuters đưa tin Gazprom có thể hoãn lại dự án “Sức mạnh Siberia” của mình mà muốn thay vào đó một tuyến đường ống mới bán khí cho Trung Quốc ở ngay ngả Tân Cương – mà họ gọi là “Dự án Altai”. Erica Downs, một nhà phân tích cao cấp tại Eurasia Group, New York, nói với Dow Jones Newswires vào Tháng Mười một rằng dự án Altai có thể chỉ tốn 10 tỷ đô-la (61 tỷ nhân dân tệ) – thấp hơn nhiều so với dự án “Sức mạnh Siberia.” Ngày 10 tháng Mười một năm ngoái giữa Gazprom và CNPC của Trung Quốc đã ký thỏa thuận khung về việc Nga sẽ cung cấp khí đốt cho Trung Quốc từ những mỏ Tây Siberia của mình – như một nguồn bổ sung cho Hợp đồng ký hồi tháng Năm 2014 “Sức mạnh Siberia”.  Theo lịch trình từ tháng Mười năm ngoái đã phải ký được hợp đồng phụ về việc xác định rõ, Hợp đồng khí đốt sẽ được thực hiện bằng việc xây dựng “Sức mạnh Siberia” tức là đường ống phía đông – chỉ khi đó Trung Quốc mới thanh toán khoản trả trước 25 tỷ đô-la Mỹ. Dự kiến ngày 24/4/2015 Đuma quốc gia Nga sẽ họp và thông qua việc cho phép xây dựng đường ống khí đốt “Sức mạnh Siberia.” Tuy nhiên theo những thông tin chính thức từ các hãng thông tấn Nga thì chỉ có thỏa thuận “Dự án Altai” được Gazprom và CNPC đi đến ký kết vào ngày 8/5/2015 và vẫn chưa có thêm thông tin gì về “Sức mạnh Siberia.”

Điều đó cho phép chúng ta hiểu “Sức mạnh Siberia” vẫn chưa có được khoản 25 tỷ đô-la ứng trước và do đó, nhà thầu Stroytransgaz sẽ chỉ đặt được từ 70 đến 80 km đầu tiên của “ Sức mạnh Siberia” (trên tổng số 2136 km đường ống của giai đoạn đầu dự án) trong năm 2015 mà thôi. Và chúng ta sẽ tự hỏi, liệu dự án này có được thực hiện và nếu có thì có đúng tiến độ hay không?

Đọc lại phần 1 tại đây

Bài trên Tuần Việt Nam tại đây

Tham gia thảo luận trên Facebook tại đây