Có lẽ mười mấy tháng vừa qua kể
từ khi Nga sáp nhập bán đảo Crimea của Ukraine đến nay là sóng gió nhất trong
thời gian cầm quyền của tổng thống V. Putin. Lần này Nga tổ chức Diễn đàn kinh
tế Phương Đông, mục tiêu chính của nó là thúc đẩy phát triển kinh tế khu vực Viễn
Đông của Nga trên cơ sở mở rộng hợp tác quốc tế trong khu vực châu Á - Thái
Bình Dương.
Diễn đàn kinh tế Phương Đông được tổ chức lần
đầu tiên từ 3 đến 5/9/2015 ở Vladivostok, Liên Bang Nga với một quy mô rất lớn
về số lượng người tham gia và số cuộc họp. Mục tiêu của Diễn đàn là cải thiện
môi trường đầu tư kinh doanh vùng Viễn Đông Nga, tổ chức sự gặp gỡ giữa kinh
tế Nga với kinh tế các nước Châu Á – Thái Bình Dương cho sự phát triển của
vùng Viễn Đông Nga gắn với sự phát triển kinh tế khu vực. Tổng số vốn của những
hợp đồng va thỏa thuận được chuẩn bị ký kết trong khuôn khổ của Diễn đàn đạt
4,7 nghìn tỷ rub, tương đương 70,3 tỉ đô la.
|
Như chúng ta đã biết, từ khi
ông Putin lên làm tổng thống Liên bang Nga, tiềm lực của nước Nga về tài chính
được phục hồi mạnh mẽ nhờ giá dầu tăng cao, tuy nhiên nguồn tài chính đó chưa
được đưa vào phát triển kinh tế và hạ tầng nước Nga một cách tương xứng. Nền
công nghiệp hùng mạnh có hạng thế giới, đặc biệt là công nghiệp quốc phòng thời
Liên Xô cũ, vẫn tiếp tục sa vào trì trệ, lạc hậu so với các nước tiên tiến về
công nghệ; nước Nga tiếp tục bị chảy máu chất xám và nền công nghiệp của nó tiếp
tục bị thất thoát tài sản. Sự phát triển của nước Nga về địa lý tập trung chủ yếu
vào vùng phía Tây, phần thuộc châu Âu của đất nước; còn toàn bộ vùng phía Đông
từ dãy Ural cho đến Vladivostok rộng mênh mông và tiềm năng tài nguyên cực kỳ
phong phú, thì hầu như chưa được phát triển. Tỷ lệ dân số toàn khu vực rất thưa
thớt, hạ tầng yếu kém… chưa được đầu tư thỏa đáng. Nằm trong thế trận càng ngày
biên giới của NATO càng dịch chuyển về phía Đông với những sự kiện không có lợi
hoàn toàn cho Nga ở Ukraine, và ngay cả quan hệ với những đồng minh truyền thống
“tuy hai mà một” như Belarus cũng không phải lúc nào cũng êm thắm… phải chăng
nước Nga của Putin sẽ có những dịch chuyển chiến lược mới, đưa trung tâm phát
triển của đất nước “Đông tiến?” Chính vì thế mà ông Putin nói nhiều đến tình
hình Ukraine, đặc biệt là những sự kiện bi thảm gần đây ở Verkhovna Rada. Quan
điểm của ông cho rằng tình hình chính trị Ukraine hiện nay là bế tắc, và có được
khai thông hay không “là do chính người Ukraine…”
Trong phát biểu của mình, tổng
thống Putin đã thông báo về việc Nga sẽ ban hành các chính sách phát triển cho
vùng Viễn Đông, tập trung vào một thể chế tạo điều kiện cho các nhà đầu tư tự
do cạnh tranh. Nghe thì có vẻ đơn giản, nhưng thực tế nước Nga thì nếu làm được
như vậy là một bước phát triển lớn – vì ngay cả ở vùng phía Tây đất nước, doanh
nghiệp nước ngoài cũng đã rất khó khăn trong hoạt động bình thường chứ chưa nói
đến tự do cạnh tranh - quản lý kinh doanh ở Nga có những nét rất đặc thù không
giống ở đâu cả. Đối với các doanh nghiệp dầu khí trong nước, Tổng thống Putin tự
tin rằng, với tiềm năng sẵn có họ sẽ đạt được năng lực cạnh tranh cao cũng như
hiệu quả hoạt động kinh doanh – “Sẽ đạt được những ranh giới mới.” Ông đưa ra ý
tưởng về việc thành lập một “Cảng (thông thương) tự do” ở Vladivostok trong sự
liên kết với tất cả các hải cảng của Nga vùng Viễn Đông. Một đạo luật sẽ được
ban hành vào tháng Mười năm nay để thể chế hóa kế hoạch này, áp dụng cho tất cả
các cảng Nam Primorye. Quy chế ưu đãi của nó sẽ là giảm tối đa các thủ tục xuất
nhập khẩu và những ưu đãi khác về thuế, bảo hiểm… “Cảng tự do” là một phần
trong chiến lược xây dựng “đầu mối giao thông và công nghiệp Vladivostok” của
nước Nga trong thời gian tới.
Diễn đàn kinh tế Phương Đông
được tổ chức trong bối cảnh nền kinh tế Nga đang ở giai đoạn khó khăn nhất: từ
đầu năm 2014 một đồng rub yếu ớt, lạm phát trên 15%, lệnh trừng phạt của Phương
Tây và giá dầu thì luôn ở mức thấp… dẫn đến việc người ta ghi nhận tốc độ suy
thoái đến 10% chỉ trong một quý. Tỷ lệ thất nghiệp là 5,3% nhưng thực tế thì có
rất nhiều nhân viên Nhà nước làm việc không có lương; thu nhập khả dụng của người
dân giảm 2,9% một năm. Ngay cả ngân sách quốc phòng, vốn được coi là ưu tiên
hàng đầu để “giải quyết tình hình hậu khủng hoảng Ukraine” cũng đã bắt đầu được
xiết chặt. Nếu tình hình không được cải thiện, thì nước Nga sẽ còn đối mặt với
nhiều bi kịch hơn nữa.
Trong những nỗ lực đưa đất nước
thoát ra khỏi khó khăn, về đối ngoại cấp thượng đỉnh tổng thống Putin đã thỏa
thuận được cuộc gặp với người đồng cấp Hoa Kỳ Barrack Obama, sẽ được tiến hành
cùng dịp với việc ông Putin sang dự cuộc họp ở Đại hội đồng Liên hiệp quốc.
Nhưng kết quả của nó ra sao, họ có đạt được điều gì không… thì chưa ai biết được.
Chúng ta cần có được một cái nhìn tổng thể hơn nữa với sự kiện Putin gần như
cùng thời điểm, vai kề vai Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình trong lễ kỷ niệm 70
năm chiến thắng phát xít ở Bắc Kinh. Hai sự kiện như “chốt lại” một mùa hè
không sóng gió kiểu năm 1945 đầy đau thương, nhưng cũng đầy cảm xúc, vì mùa hè
vừa qua đã cho thấy sự thay đổi ghê gớm trên bàn cờ địa kinh tế của thế giới.
Giá dầu mỏ liên tục duy trì ở mức thấp và thế giới được biết đến nhiều hơn tới
công nghệ dầu đá phiến của Hoa Kỳ, Nga bị soán ngôi trên danh sách nhà xuất khẩu
dầu khí, nền kinh tế Hoa Kỳ tăng trưởng mạnh mẽ cùng với những cú lao dốc dữ dội
của thị trường chứng khoán Trung Quốc…
Trung Quốc được ghi nhận sự
thành công vượt bậc trong thành lập Ngân hàng Đầu tư hạ tầng Châu Á được coi
như đối trọng với IMF và Ngân hàng Thế giới, đang tiếp tục cùng Nga xúc tiến
phát triển “Liên minh kinh tế Á - Âu” (EEU) và “Sáng kiến con đường tơ lụa mới”
thì thị trường chứng khoán nước này chao đảo, chỉ trong một thời gian ngắn mất
hơn 3000 tỷ đô la, gây nên những tác động tiêu cực không nhỏ đến toàn bộ nền
kinh tế. Khi việc tái lập quan hệ kinh tế với Hoa Kỳ còn chưa chắc chắn, thì Trung
Quốc chưa thể thay thế vị trí của phương Tây trong nền kinh tế của Nga và các nỗ
lực quan trọng để tăng cường thương mại và đầu tư giữa hai cường quốc này đã được
thực hiện trong hai năm qua có thể bị đổ sông đổ biển nếu suy thoái của Trung
Quốc vẫn tiếp tục.
Năm 2013, Chủ tịch Trung Quốc
Tập Cận Bình đã nói về kế hoạch “Một vành đai, một con đường” (OBOR) và qua hơn
một năm, nó dần dần trở thành điểm mấu chốt trong chiến lược kinh tế đối ngoại
của Trung Quốc thời ông Tập. Tháng Tư năm nay, Trung Quốc đã ban hành một hệ thống
chính sách cụ thể cho OBOR với quỹ 40 tỷ đô la Mỹ tài trợ cho nhiều dự án khác
nhau trong khuôn khổ OBOR. Thoạt tiên, Kremli nghi ngờ Trung Quốc với OBOR,
chính là chiến lược làm chủ vùng Trung Á của nước này, nhưng Bắc Kinh đã rất
kiên trì thuyết phục Nga trong việc hợp nhất hai thiết chế OBOR và EEU trong suốt
năm 2014, mãi đến tháng Ba 2015 tại Diễn đàn Kinh tế Bác Ngao (26-29/5/2015, Hải
Nam, Trung Quốc) phó thủ tướng Nga Igor Shuvalov mới thông báo quyết định của
Matxcơva kết hợp hai tổ chức này. Thực trạng thì OBOR mới chỉ có một quỹ 40 tỷ
đô la, nhưng theo một con số khác David Shambaugh đưa ra trong một bài báo trên
Foreign Affairs gần đây, Trung Quốc đã cam kết đầu tư tại Châu Á tới 1,4 nghìn
tỷ đô la từ bây giờ đến năm 2025. Như vậy hứa hẹn vẫn chỉ là hứa hẹn – OBOR phải
chăng là một lời hứa nhỏ trong số rất nhiều lời hứa khác của Trung Quốc và
trong năm nay trước những khó khăn của kinh tế trong nước, người ta còn đang
quan sát xem Trung Quốc sử dụng kho dự trữ ngoại tệ khổng lồ của mình để cứu thị
trường chứng khoán như thế nào. Hiện nay, kết quả duy nhất của OBOR – EEU là đường
sắt cao tốc Matxcơva – Kazan, một dự án bắt buộc phải tiến hành vì nó là một hạng
mục đầu tư cho Cúp bóng đá thế giới 2018, nhưng những rắc rối trong nội bộ Công
ty cổ phần đường sắt Nga, làm cho dự án ì ạch không biết bao giờ thì tăng tốc…
Đầu tư của Trung Quốc vào Nga riêng
trong năm 2014 tăng 250% so với năm trước nhưng đến nay mới đạt mốc 8 tỷ đô la
Mỹ. Đa số các thỏa thuận bộ phận của “Hợp đồng khí đốt 400 tỷ đô la tháng Năm
2014” đến nay đều không thực hiện được. Lệnh trừng phạt của Phương Tây áp đặt
lên Nga, không phải là không ảnh hưởng đến kim ngạch thương mại hai chiều Nga –
Trung: Theo tờ Economist báo cáo trong năm 2015 này hoạt động xuất nhập khẩu
hai nước giảm 30% và buôn bán qua biên giới hai nước tiếp tục khó khăn. Tất
nhiên, khó có thể nói được con số phấn đấu đưa ra của hai lãnh đạo Putin và Tập
Cận Bình là đạt 200 tỷ đô la Mỹ (kim ngạch xuất nhập khẩu song phương) vào 2020
là có thể đạt được hay không.
“Mùa hè lạnh” là từ ví von của
các chuyên gia gọi quan hệ kinh tế Trung – Nga năm 2015, có thể mô tả là “nóng
về chính trị và lạnh về kinh tế.” Những cam kết tăng cường quan hệ kinh tế song
phương đã dần nguội đi, nhưng vẫn còn đó những hình ảnh thân thiết của hai lãnh
đạo siêu cường. Nhưng rõ ràng, nước Nga không chỉ trông vào một mình Trung Quốc,
mà còn phải “nhìn về phương Đông,” từ Ấn Độ ở Tây Á đến Việt Nam ở Đông Nam Á.
Đương nhiên, với nhãn quan này, nước Nga không thể không vá víu quan hệ của
mình với Phương Tây.
Quay lại với những gì đã nói ở
Diễn đàn kinh tế Phương Đông, Tổng thống Putin nhấn mạnh nhiều đến tình hình khủng
hoảng nhân đạo người nhập cư chủ yếu từ Syria vào Liên minh châu Âu và khá thẳng
thắn về vai trò hỗ trợ của Nga đối với chính quyền của Tổng thống Syria Bashar
al-Assad trong suốt cuộc chiến kéo dài 4 năm rưỡi, được cho là cướp đi sinh mạng
của khoảng 250.000 người. Nga cũng là nước cung cấp vũ khí cho chính phủ Syria
trong suốt thời gian qua, trên quan điểm đó là điều cần thiết để chống tổ chức
khủng bố Nhà nước Hồi giáo ISIS. Tuy nhiên, trong bối cảnh chính trị quốc tế hiện
nay, có vẻ ông Putin đã thay đổi. Ông nói: “Chúng tôi rất muốn có được một hình
thức liên minh quốc tế chống chủ nghĩa khủng bố và cực đoan. Với mục tiêu này,
chúng tôi cần tham khảo người đồng nhiệm Hoa Kỳ và tôi đã nói chuyện riêng về vấn
đề này với Tổng thống Obama.” Riêng về chính trị của Syria, tổng thống Nga
Putin cho rằng, tổng thống nước này (Bashar al-Assad) đã sẵn sàng chia sẻ quyền
lực trong cuộc bầu cử sắp tới, và hoàn toàn có thể có được giải pháp thỏa hiệp
với phe đối lập.
Tổ chức Diễn đàn kinh tế
Phương Đông lần này với những phát biểu của Putin cho thấy sự mềm dẻo có phần
nào hòa dịu hơn trong chính sách của Nga trước tình hình thay đổi nhanh, từ khó
khăn chung trong quan hệ kinh tế Trung – Nga đến những triển vọng cải thiện
quan hệ với Phương Tây trong từng vấn đề, từ giải quyết khủng hoảng Ukraine đến
hợp sức chống lại chủ nghĩa khủng bố và khủng hoảng nhân đạo người tị nạn ở
Châu Âu.
Bài trên Tuần Việt Nam (bút danh Phúc Lai) tại đây
Tham gia thảo luận trên
Facebook tại đây
No comments:
Post a Comment