Tối đông nhớ bánh trôi tàu

Tết Hàn Thực bà ngoại làm bánh trôi bánh chay, nào xay bột gạo, nào giã đỗ xanh, nào cắt đường mật, nhà đúng như một ngày hội. Nhưng có lần thay vì làm bánh chay, bà làm thành bánh trôi tàu, cũng tương tự bánh chay thôi, nhưng bánh trôi tàu ăn nóng, không ăn nguội như bánh chay…

Từ hồi chín mấy (1990) cứ buổi tối là phải đi sang bên “khu gia đình” sân bay Gia Lâm lấy hàng trong Sài Gòn gửi ra và gửi tiền thanh toán vào – hè cũng như đông. Tối hè có cái vui đi đua xe máy vòng quanh Bờ Hồ, xuống Bà Triệu. Tối đông cứ hun hút, hun hút… chỉ 8 giờ tối đã vắng tanh đường phố. Cầu Chương Dương cũng tối đen với những ngọn đèn cao áp tít trên cao. Đường Nguyễn Văn Cừ chỉ có những chiếc xe tải chạy cô độc, còn thì hai thanh niên, một xe máy, một con đường… Qua cầu đổ dốc, phi ngay vào phố và một tối, phát hiện ra hàng bánh trôi tàu.

Trời gió mùa đông bắc, một bát bánh trôi tàu nước gừng ngọt sắc và thơm lừng, thật tuyệt. Bất ngờ hơn, người bán hàng là bác Phạm Bằng vẫn diễn những vai hài trên tivi. Ngồi sau cái con ngựa đá trong mảnh sân nhỏ, mấy bóng đèn hình quả lê càng củng cố cảm giác ấm cúng. Bác Phạm Bằng bảo, nếu các cháu có nhiều thời gian, lần sau qua ăn lục tào xá, rồi lần sau nữa ăn chí mà phù… chứ đừng ăn ngay kẻo chán. Còn nếu không có thời gian, chỉ ăn bánh trôi tàu là đủ, vì hai cái bánh, một cái nhân vừng đen của chí mà phù, một cái nhân đậu xanh của lục tào xá…

Về sau có người nói bánh trôi tàu của bác Phạm Bằng không nguyên bản, nhưng kệ, chẳng sao, với mình không biết nguyên bản như thế nào, thì như thế là nguyên bản. Và cứ tuần một lần, cứ đi “công tác” về khoảng chín giờ tối lại rẽ vào bác Phạm Bằng ăn bánh trôi tàu. Con ngựa đá trong sân nhà bác, vì thế nó nhẵn mặt mình và mình cũng quá quen với nó. Cả một “thời sinh viên sôi nổi” cứ tối mùa đông đi chơi với bạn gái, loanh quanh phố xá chán ra, lại vào ăn bánh trôi tàu. Có lẽ bác Phạm Bằng cũng không thể nhận ra được mình nếu chỉ căn cứ vào… cô gái đi cùng mình – vì mình dẫn không biết bao nhiêu cô bạn gái vào đó mà kể.

Và cái vị ngọt thơm lừng của nước đường chưng gừng, bùi béo của dừa, của lạc rang giã vỡ, của vừng đen… thì vẫn thế, ăn vào ấm hết cả người, phấn chấn, dắt xe ra đi một quãng nhìn ra Hàng Buồm, Chợ Gạo… đã thấy ánh đèn đường vàng vọt hắt qua tán bàng xuống phố cùng vị bánh trôi tàu còn nguyên trong miệng – một cảm giác cực kỳ Hà Nội.

Lại quá thân quen với bác gái nhà bác Phạm Bằng, một bác tóc bạc mà lại uốn quăn, nước da trắng, mũi cao, vẻ mặt thanh tú, rất sang trọng khó tả. Ngay cả việc bác ấy đem cho khách bát bánh trôi tàu, bát chí mà phù… cũng rất duyên dáng. Và cái vẻ duyên dáng ấy còn lây sang cả chị con gái (cũng không rõ bác Phạm Bằng có mấy chị con gái nữa.) Rồi lại bẵng đi mấy năm, đến nơi thấy chỉ có bác Phạm Bằng và chị con gái, thấy cả hai đã già đi, nhất là bác trai, già đi nhiều. Bác bảo, bác gái mất mấy năm rồi… Tạm gác lại những tiếng cười bác Phạm Bằng mang đến cho chúng ta qua các vai diễn, chúng ta gặp gia đình bác, một gia đình Hà Nội lặng lẽ mang ngọt ngào và ấm áp đến cho những người Hà Nội khác đang đi chơi, đi làm về trong giá rét. Người Hà Nội vậy đấy, họ có thể lặng lẽ, không bon chen, nhưng cái lặng lẽ đó, vẫn đem lại cho cuộc đời những giá trị rất lớn, đã gặp, đã chứng kiến rồi, không thể nào quên được.

… năm đó đưa một cô bạn từ Sài Gòn ra Hà Nội chơi – bạn ấy cũng bảo ở nhà bạn ấy có thể làm được bánh trôi tàu ngon hơn như thế. Nhưng mình thì lại muốn chia sẻ với bạn ấy cái bánh trôi tàu của tối mùa đông Hà Nội, muốn chia sẻ những ánh đèn đường màu vàng hắt xuống đường trong giá rét… Ngồi ăn bánh trôi tàu mà ngắm những cặp thanh niên chụm đầu vào nhau, thì thầm ăn bánh bên con ngựa đá. Như nhìn thấy mình của mười mấy năm về trước, trẻ măng và tự tin, vì mọi thứ còn ở phía trước.

Vài tuần trước, đưa cả nhà vào phố ăn phở xào Hàng Buồm rồi đi bộ sang Hàng Giấy tìm hàng bánh trôi tàu của bác Phạm Bằng. Chỉ thấy một cái cổng nhỏ tối om, mảnh sân và con ngựa chắc vẫn thế, nhưng không còn ánh sáng đèn quả lê và cái bếp lửa rực hồng của bác nữa. Chị con gái ngồi nói chuyện với người hàng xóm ở cổng, không nhận ra mình – nhận ra làm sao được cơ chứ! “Bác yếu, nghỉ mấy năm rồi anh ạ!”.

Hàng bia mậu dịch bên cạnh đông nghịt người xem bóng đá Ngoại hạng Anh “Super Sunday.” Quá thêm mấy bước qua quãng phố cong, Tạ Hiện nay là phố cà phê vỉa hè toàn các bạn Tây ba lô và cả các bạn ta ngồi “chém gió.” Chị con gái bác Phạm Bằng đã gọi mình bằng “anh”, chú thanh niên trẻ măng dẫn bạn gái đi ăn chè không còn nữa, mà đã là người đàn ông tóc hoa râm...

Con ngựa đá cùng mùi thơm nước gừng bánh trôi tàu đã ở lại phía sau, không bao giờ trở lại. Chúng ta chỉ tìm gặp lại chúng qua những ký ức, cùng ánh đèn đường qua tán bàng, cùng đêm đông giá rét Hà Nội… tất cả những điều đó, cứ tối mùa đông, lại làm chúng ta nao lòng. Hà Nội sẽ có những món ăn mới, và cũng sẽ lại dẫn mất đi những cái đã từng trở thành đặc trưng của nó. Ký ức về Hà Nội thì không mất, cũng như ký ức về “Bác Phạm Bằng có bánh trôi tàu,” không bao giờ mất.

Tham gia thảo luận trên Facebook tại đây