Ngày 10/6/2016, Đại diện chính
thức Bộ Ngoại giao Nga M.Zakharova đã có thông báo hay công bố về lập trường
chính thức của Nga về tình hình Biển Đông (Ảnh trái). Đáng chú ý, lập trường này của Nga
gây dậy sóng dư luận Việt Nam thì phát biểu từ phía chính một số nhà bình luận
thường xuyên người Việt, lại biến sóng gió thành bão.
Trước hết, chúng ta cần phải
khẳng định việc Nga ra tuyên bố về lập trường của mình một lần nữa (lần trước
là cách đây 2 tháng, ngày 12/4 ông Lavrov, ngoại trưởng Nga đã tuyên bố “mọi
tranh chấp trên Biển Đông cần được giải quyết thông qua đối thoại, và các nỗ lực
nhằm quốc tế hóa vấn đề cần phải chấm dứt”) vào thời điểm này, chính là lúc Tòa
án Trọng tài thường trực (PCA) chuẩn bị đưa ra phán quyết về vụ kiện của
Philippines kiện Trung Quốc về một số vấn đề liên quan đến tranh chấp trên Biển
Đông. (Từ đây xin gọi tắt là “Vụ kiện Biển Đông.”)
Nếu như lần trước chỉ với
tuyên bố của ông S.Lavrov từ góc độ quan hệ quốc tế, Nga cần phải có những xem
xét mới đối với chiến lược địa chính trị của mình; trong hoàn cảnh lệnh trừng
phạt từ Phương Tây áp đặt lên nước này được tiếp tục gia hạn đến cuối năm nay,
cũng như giá dầu mỏ chưa có dấu hiệu hồi phục đến mức nước này mong muốn… Nga cần
Trung Quốc, một nước không chịu ảnh hưởng của lệnh trừng phạt, một đối tác sẵn
tiền mặt và khát khao những công nghệ, thế mạnh mà Nga đang có. Nga sẵn sàng
đưa ra những tuyên bố “không mất gì, chỉ có được” để lấy lòng Trung Quốc…
… Nhưng một lần nữa Nga lại tuyên
bố gần như trùng khớp với những gì Trung Quốc đang làm, nghĩa là cố gắng giải
thích sai lệch luật pháp quốc tế, đặc biệt với những nội dung liên quan trực tiếp
đến “Vụ kiện Biển Đông.” Ở đây chúng ta sẽ đi vào nghiên cứu về một bài phân
tích từ một chuyên gia có tựa đề “Nga chưa bao giờ thay đổi lập trường về tranh
chấp lãnh thổ ở Biển Đông” – với cái nhìn có thể nói là hoàn toàn ủng hộ những
lập trường này của Nga.
Tác giả đề cập đến 2 điểm
trong tuyên bố của bà Zakharova như sau:
(1) Quan điểm nhất quán trước
sau như một của Nga là “do không phải là một trong các bên tranh chấp lãnh thổ ở
Biển Đông, nên Nga không đứng về bất cứ bên nào trong cuộc tranh chấp này” hoàn
toàn trùng hợp với quan điểm của Mỹ cũng như nhiều nước khác về tranh chấp ở Biển
Đông, hoàn toàn không có ý ủng hộ Trung Quốc như Bắc Kinh cố ý giải thích sai rằng
Nga đứng về phía Trung Quốc.
(2) Quan điểm của Nga về việc
“các lực lượng thứ ba tham gia vào các cuộc tranh chấp này chỉ có thể khiến cho
tình tình trong khu vực này căng thẳng thêm”. Quan điểm của Nga phản ánh một thực
tế là, từ trước tới nay, tất cả các cuộc đàm phán về DOC, hay COC, hay tranh chấp
lãnh thổ ở Biển Đông đều chỉ được tiến hành trong khuôn khổ song phương giữa
Trung Quốc với Việt Nam và các nước khác có tranh chấp, hoặc trong khuôn khổ
ASEAN-Trung Quốc.
Thực ra, hai vấn đề này là một,
chứ không phải là hai. Các tranh chấp trên Biển Đông, nếu được giải quyết bằng
con đường đàm phán, thì cần được giải quyết song phương nếu là tranh chấp song
phương, phải được giải quyết đa phương nếu là tranh chấp đa phương. Ví dụ nếu
tranh chấp đó liên quan đến nhiều nước như Trung Quốc, Việt Nam, Philippines…
thì khi nó được đưa lên bàn đàm phán, phải là đàm phán giữa đầy đủ các bên liên
quan, không được phép để cho Trung Quốc tìm cách “đi đêm” với từng bên để “bẻ từng
chiếc đũa.” Nhưng nếu trường hợp tranh chấp song phương không thể giải quyết được
bằng con đường đàm phán – khả năng này là rất lớn vì Trung Quốc luôn lấy thế nước
lớn, thường áp dụng nhiều biện pháp cùng lúc như ép bên đối thoại trên bàn đàm
phán kết hợp với những hành động thực tế như tiếp tục chiếm đóng, tu bổ tôn tạo,
thi hành các hoạt động chấp pháp (nhưng phi pháp…) thì tranh chấp song phương
đó cần phải được đưa ra giải quyết ở một cơ quan trọng tài quốc tế có thẩm quyền.
Điều này cũng nhất quán với
chính sách đối ngoại của Việt Nam là “không liên kết với nước này để chống lại
nước khác” – nghĩa là Việt Nam sẽ không mời Nga, Mỹ hay Ấn Độ (hay bất cứ một
nước không liên quan nào khác) vào bàn đàm phán để tìm sự ủng hộ trước Trung Quốc.
Nhưng nếu cần, thì Việt Nam cũng sẽ phải khởi kiện như Philippines đang làm. Điều
này là hợp pháp và cần thiết.
Nhà bình luận tách một vấn đề
làm hai – đầu tiên là giải thích về việc Nga tự tách mình ra khỏi các tranh chấp
Biển Đông (và cho rằng điều này đúng với quan điểm của Hoa Kỳ và một số nước
khác.) Đây là một việc làm nguy hiểm, vì cần phải làm rõ, tranh chấp Biển Đông
là tranh chấp nào. “Vụ kiện Biển Đông” có những nội dung rất quan trọng liên
quan đến “đường chín đoạn” hay “đường lưỡi bò” của Trung Quốc đưa ra, nhằm độc
chiếm Biển Đông; Hiệu lực pháp lý của một số thực thể ở Trường Sa mà Trung Quốc
chiếm đóng bất hợp pháp, bồi lấp đảo nhân tạo và bãi cạn Scarborough đến đâu.
Nếu PCA ra phán quyết công nhận
các thực thể mà Philippines đề cập và PCA ra phán quyết đủ thẩm quyền xét xử
ngày 29/10/2015 là không đủ tiêu chuẩn hưởng quy chế vùng đặc quyền kinh tế và
thềm lục địa 200 hải lý theo Điều 121 UNCLOS, thậm chí có những thực thể không
được hưởng quy chế lãnh hải 12 hải lý, thì sẽ chính thức vô hiệu hóa âm mưu của
Bắc Kinh biến các thực thể không phải đảo này thành đảo, để hưởng quy chế của đảo
theo Điều 121.
Hoa Kỳ không thể đứng ngoài
trong một vụ tranh chấp liên quan đến quyến tự do đi lại trên biển, ảnh hưởng đến
thông thương hàng hải quốc tế. Tất nhiên, Hoa Kỳ do chưa phải thành viên của
UNCLOS, nên không thể tham gia trực tiếp; nhưng nước này có quyền ủng hộ bất cứ
một hành động nào đảm bảo quyền tự do hàng hải quốc tế và hơn nữa, có quyền có
những hành động trên vùng biển quốc tế để đảm bảo quyền này cho cộng đồng thế
giới. Nga có quyền đứng ngoài, nhưng không có quyền ngăn cản một quốc gia khác
tham gia bảo vệ quyền của cộng đồng quốc tế được. Làm như vậy, Nga chỉ có thể mất
đi vị thế của mình trên trường quốc tế mà thôi.
Tương tự như vậy, ở điểm 2 mà
nhà bình luận đã tách, đề cập đến “lực lượng thứ ba…” – ở đây không chỉ là Hoa
Kỳ, Nhật Bản hay Australia… mà Nga muốn đề cập đến lực lượng thứ ba gồm cả… Tòa
án Trọng tài thường trực (PCA) là nơi thụ lý đơn kiện và chuẩn bị đưa ra phán
quyết. Vô hình trung, Nga đã ủng hộ Trung Quốc bác bỏ ngay từ đầu phán quyết có
thể có của PCA. Nếu mà như vậy, thì Nga không phải là ủng hộ Trung Quốc, thì là
gì – nhưng nhà bình luận lại tuyên bố ở điểm 1 của mình là Nga không hề ủng hộ
Trung Quốc!
Để lập luận của mình thêm vững
chắc, nhà bình luận viết “Quan điểm của Nga phản ánh một thực tế là, từ trước tới
nay, tất cả các cuộc đàm phán về DOC, hay COC, hay tranh chấp lãnh thổ ở Biển
Đông đều chỉ được tiến hành trong khuôn khổ song phương giữa Trung Quốc với Việt
Nam và các nước khác có tranh chấp, hoặc trong khuôn khổ ASEAN-Trung Quốc.” Tôi
cũng không rõ, nhà bình luận có hiểu về pháp luật quốc tế hay không (theo tôi
biết ông là nhà bình luận quân sự có tiếng) nhưng viết như vậy, hoặc không hiểu
về luật pháp quốc tế, hoặc cố tình làm mờ các khái niệm để hoặc đánh tráo, hoặc
đánh đồng chúng với nhau. “Tuyên bố về ứng xử các bên ở Biển Đông” DOC chẳng hạn,
được xây dựng trên cơ sở UNCLOS và những nguyên tắc được thừa nhận phổ biến
khác của luật pháp quốc tế; và theo DOC thì các bên tranh chấp chỉ được quyền
giải quyết thông qua đàm phán song phương – nhưng ở đây DOC do chỉ là một tuyên
bố chính trị, không những không cản trở Philippines khởi kiện mà còn dẫn chiếu
UNCLOS, do đó không bị ràng buộc gì bởi nguyên tắc này. Vì vậy, nếu có tranh chấp
và không giải quyết được bằng đàm phán, thì việc Philippines đưa ra một cơ quan
tài phán quốc tế là hợp pháp và đúng nguyên tắc của pháp luật quốc tế. Nhà bình
luận quân sự của chúng ta đã làm một việc hết sức nguy hiểm, là ủng hộ lập trường
của Nga nhưng đồng thời, thủ tiêu quyền hợp pháp của Việt Nam nếu khởi kiện một
vụ kiện tương tự như của Philippines.
Vẫn theo mạch như vậy, nhà
bình luận lại mâu thuẫn với chính mình khi ở đoạn 3, ông viết “Hơn nữa, khi Nga
nói tới “luật pháp quốc tế” thì trong đó không loại trừ phán quyết của Tòa trọng
tài quốc tế.” Ở trên, ông đã cùng với các nhà ngoại giao Nga thủ tiêu vai trò của
“lực lượng thứ ba” bao gồm cả Tòa trọng tài quốc tế, ở dưới ông lại cố vớt vát
cho chính những lập trường đầy mâu thuẫn này. Ông cho rằng Nga “gián tiếp lên
án những hoạt động tu bổ tôn tạo của Trung Quốc” bằng cách viện dẫn ra một
nguyên tắc cơ bản của quan hệ quốc tế, là “không sử dụng sức mạnh” (nguyên tắc
không sử dụng vũ lực và đe dọa dùng vũ lực trong quan hệ quốc tế) nhưng chính
ông không chú ý nội dung trong tuyên bố của bà Zakharova liền theo đó “thông
qua các giải pháp chính trị-ngoại giao.” Nếu các bên chỉ được phép sử dụng giải
pháp chính trị - ngoại giao thì cũng theo logic này không được dùng biện pháp
pháp lý, vậy thì “Vụ kiện Biển Đông” chỉ đáng vứt vào sọt rác. Và nếu trong
tương lai, Việt Nam có khởi kiện thì cũng chẳng có ý nghĩa gì.
 |
Đại tá Lê Thế Mẫu, ảnh:
Sputnik Tiếng Việt.
|
Quay lại với những vấn đề về
quan hệ quốc tế. Vừa qua, động thái mới nhất trên trường quốc tế là việc Trung
Quốc thông báo sẽ tham gia cuộc tập trận chung RIMPAC (Bộ quốc phòng Trung Quốc
thông báo hôm 2/6) với Hải quân Hoa Kỳ tại Hawaii. Đây có thể nói là một động
thái rất đáng chú ý liên quan đến tình hình Thái Bình Dương, và gián tiếp liên
quan đến Biển Đông. Nếu quan hệ Mỹ – Trung cải thiện hơn, biết đâu Nga lại bị gạt
ra ngoài lề của “thời sự Thái Bình Dương” – nơi mà chính nước này cũng đang muốn
hướng tới trong chiến lược “xoay trục” của mình.
Điểm 4 cuối cùng của nhà phân
tích quân sự đề cập sáng kiến mới của Nga “xây dựng một cấu trúc an ninh mới
trong khu vực Châu Á-Thái Bình Dương dựa trên các nguyên tắc tập thể, không
liên kết và tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế” và cho rằng đó là một kế hoạch khả
thi với sự tham gia sâu rộng của Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Philippines… Tiếc là
nhà phân tích đã bỏ sót chi tiết “Trung Quốc tham gia RIMPAC” và hơn nữa, một
“cấu trúc” như vậy chắc gì đã được Trung Quốc nhiệt tình ủng hộ vì còn chưa biết
nó lợi hại ra sao với chính sách bành trướng của nước này trên Biển Đông. Nắm một
chi tiết xa vời và bỏ qua một sự kiện chắc chắn sắp diễn ra, thật là một thiếu
sót lớn trong đánh giá tình hình.
Nhưng Nga thì có thể không bỏ
qua sự kiện đó – và có thể nói tin Trung Quốc sẽ tham gia RIMPAC, với Nga không
phải là một tin vui vẻ gì vì nước này sẽ đứng trước nguy cơ được đứng bên lề của
các hoạt động quan trọng có tính chiến lược ở Thái Bình Dương.
Chính vì thế phải chăng Nga đã
tiếp tục có những tuyên bố để giữ chân Trung Quốc ở lại với “trục” của mình?
(*) Tựa đề do BTV Giáo dục Việt
Nam đặt
Bài trên Giáo dục Việt Nam tại đây
No comments:
Post a Comment