Người lang thang cuối cùng (Phúc Lai): Ngài Đại sứ “nói lại cho rõ” nhưng vẫn… mù mờ

Gần đây dư luận đã mất quá nhiều giấy mực và công sức bàn cãi trên các diễn đàn xuất phát từ những phát biểu của Nga xung quanh lập trường của nước này về những tranh chấp ở Biển Đông, đặc biệt là ở thời điểm “Vụ kiện Biển Đông” của Philippines ra Tòa Trọng tài Thường trực (PCA) chuẩn bị đưa ra phán quyết.

Bắt đầu từ những phát biểu của Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov “phản đối quốc tế hóa tranh chấp Biển Đông” và “phản đối sự tham gia của bên thứ ba vào giải quyết tranh chấp Biển Đông” ngày 12/4 và 29/4. Tiếp đến là phát biểu "nhắc lại cho rõ" lập trường của Nga ở Biển Đông của người đại diện chính thức Bộ ngoại giao Nga, bà Maria Zakharova.

Những phát biểu như vậy trong lúc tình hình Biển Đông “dậy sóng” chủ yếu bởi vì Trung Quốc leo thang quân sự hóa, phiêu lưu bành trướng một cách ngang ngược. Trong khi một nước nhỏ như Philippines lại đi đầu trong việc phá đường lưỡi bò phi pháp bằng con đường pháp lý, vụ kiện Trung Quốc lên PCA chuẩn bị đi đến hồi kết, thì dư luận trong các nước liên quan, kể cả ở Việt Nam không thể không “dậy sóng.”

Mới đây nhất, ngày 30/6 trên trang Sputnik của Nga có bài báo của nhà báo Alexei Syunnerberg “Sự thật về lập trường của Nga trong vấn đề Biển Đông” phỏng vấn Đại sứ Nga tại Việt Nam ngài Konstantin Vnukov, cố gắng làm rõ quan điểm của nước này.

Bài báo nhìn nhận lý do phải "nói cho rõ" lần thứ 3 là vì: “Trước thềm Tòa án Trọng tài quốc tế ở Hague ra phán quyết vụ kiện Biển Đông của Philippines vào ngày 12 tháng 7, các phương tiện truyền thông của một số quốc gia cố tình xuyên tạc quan điểm của Nga về vấn đề Biển Đông.”

Ông K.Vnukov khẳng định quan điểm của Nga không phải là nước đôi mà giữ một lập trường rõ ràng về tranh chấp Biển Đông, và tất nhiên ông tái khẳng định những gì mà các quan chức ngoại giao nước này đã nói, kể cả ở cấp cao nhất.

Rõ ràng, lập trường của Nga về những tranh chấp Biển Đông và phương án giải quyết chúng là nhất quán, chúng ta hoàn toàn không nghi ngờ về điều đó:

(1) Phản đối quốc tế hóa giải quyết tranh chấp Biển Đông; (2) Tất cả các vấn đề trong khu vực được giải quyết bằng các biện pháp chính trị và ngoại giao, thông qua cuộc đàm phán giữa các nước có tranh chấp; (3) Chống lại sự tham gia vào nó của các bên không có liên hệ trực tiếp đến cuộc tranh chấp; (4) Kêu gọi "các bên" bình tĩnh, chống leo thang căng thẳng, chống quân sự hóa Biển Đông.

Để tránh bị coi là “suy diễn” hay nặng hơn là “xuyên tạc” những phát ngôn của giới ngoại giao Nga, chúng ta sẽ không đưa ra bình luận – vì thực tế việc đó thì đã có rất nhiều ý kiến đa chiều, mà sẽ chọn phương án đặt một vài câu hỏi cho ngài Đại sứ K.Vnukov vậy.

Thứ nhất, phải hiểu như thế nào là “quốc tế hóa giải quyết tranh chấp?”

Tranh chấp ở Biển Đông đương nhiên là tranh chấp quốc tế rất phức tạp, trong đó nổi bật nhất là tranh chấp chủ quyền song phương giữa Trung Quốc với Việt Nam ở quần đảo Hoàng Sa, tranh chấp chủ quyền đa phương giữa 5 nước 6 bên với quần đảo Trường Sa (2 quần đảo được Nhà nước Việt Nam thiết lập, thực thi chủ quyền một cách hợp pháp, hòa bình, liên tục từ khi còn là đất vô chủ), tranh chấp ứng dụng và giải thích UNCLOS 1982.

Chúng ta đều quá rõ, những tranh chấp ở Biển Đông không chỉ tồn tại trong vài năm vừa qua, mà ít nhất vài chục năm. Chúng ta không bao giờ quên những sự kiện ở Gạc Ma năm 1988, khi mà Trung Quốc bất ngờ nổ súng chiếm đảo Gạc Ma, giết hại 64 người lính công binh Việt Nam không có vũ khí trong tay. Trước đó nữa, năm 1974 Trung Quốc xâm lược quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam. Từ đó, Trung Quốc liên tục đưa ra các yêu sách có căn cứ từ… trên trời rơi xuống, như “cửu đoạn tuyến” tuyên bố chiếm trọn gần hết cả Biển Đông.

Tất cả đều nằm trong chiến lược kiểm soát và xâm chiếm Biển Đông của Trung Quốc. Từ gây tranh chấp và xung đột lẻ tẻ, bắt buộc quốc gia liên quan cùng ngồi vào bàn đàm phán. Đương nhiên với mục đích và dã tâm của mình, Trung Quốc không bao giờ nhượng bộ khi đàm phán, vì dù sao thì xuất phát điểm của họ cũng đã là sự ngang ngược rồi. Cũng thời gian thập kỷ 1990 Trung Quốc thường dùng chiến thuật “gác lại tranh chấp, cùng nhau khai thác,” đặt tranh chấp vào thế bế tắc. Trên thực tế, Trung Quốc thường xuyên và liên tục sử dụng những hành động phi pháp thực hiện chủ quyền và quyền chủ quyền ở vùng biển tranh chấp, luôn luôn đẩy tình hình vào “chuyện đã rồi.”

Với cách hiểu “không quốc tế hóa” có nghĩa là chỉ thông qua đàm phán (như những nhà ngoại giao Nga nói là “ngoại giao và chính trị”) giữa Trung Quốc với các bên liên quan song phương hoặc đa phương mà không có bất kỳ một biện pháp nào khác.

Tình trạng đó đã diễn ra vài chục năm, chúng ta tự đặt câu hỏi rằng chưa bao giờ tranh chấp thông qua bàn đàm phán có thể đi đến được một giải pháp, thì các bên đang có tranh chấp với Trung Quốc, phải làm gì đây?

Còn với cách hiểu “đã là tranh chấp giữa ít nhất hai quốc gia thì là vấn đề của quốc tế” thì không được phép loại trừ phương pháp giải quyết tranh chấp là “quốc tế hóa” nghĩa là mời một bên thứ ba, chính xác là một cơ quan tài phán có thẩm quyền quốc tế tham gia. Đây là yếu tố cực kỳ quan trọng vì nó sẽ đảm bảo được các nguyên tắc của pháp luật quốc tế như nguyên tắc bình đẳng giữa các quốc gia, nguyên tắc không dùng vũ lực và đe dọa dùng vũ lực trong quan hệ quốc tế. Thực tế những nguyên tắc của pháp luật quốc tế thường xuyên bị vi phạm khi tranh chấp giữa một bên là nước lớn, mạnh và bên kia là nước nhỏ, yếu. Nếu chống “quốc tế hóa” trong trường hợp này, khả năng bảo vệ các nguyên tắc cơ bản của quan hệ quốc tế sẽ bị đe dọa nghiêm trọng.

Thứ hai, chúng ta sẽ băn khoăn rằng những ai là “bên không có liên hệ trực tiếp với cuộc tranh chấp?”

Nga nói rõ lập trường của mình, là nước này không phải là một bên trong tranh chấp lãnh thổ ở Biển Đông, nhưng bảo vệ lợi ích của mình ở vùng này. Chúng ta hoàn toàn đồng ý với quan điểm như vậy, Nga có quyền đứng ngoài các tranh chấp Biển Đông, nhưng Nga đang muốn ngăn chủ thể “không có liên hệ trực tiếp” nào ở đây? Hoa Kỳ? Nhật Bản? Châu Âu hay Úc Châu? Vậy thì vai trò của Tòa trọng tài quốc tế ở Hague sẽ như thế nào – có bị Nga liệt vào là một “bên không liên quan hay không?”

Mặt khác, Nga thừa nhận vai trò nền tảng của UNCLOS 1982 trong giải quyết tranh chấp ở Biển Đông. Trong UNCLOS 1982 có các nội dung quy định về giải quyết tranh chấp ứng dụng, giải thích Công ước thông qua cơ quan tài phán quốc tế như Phụ lục VII, Phụ lục VIII.

Như vậy, cơ quan tài phán quốc tế xử lý tranh chấp áp dụng, giải thích Công ước là giải pháp hòa bình, hợp pháp, là quyền lợi mặc nhiên của các thành viên UNCLOS 1982. Nga không phủ nhận điều này thì tại sao lại nói, đàm phán là “lối thoát duy nhất?”

Người Việt Nam rất quan tâm điều này và mong muốn được nghe lời giải thích của Nga cho rõ hơn, bởi giải quyết tranh chấp về ứng dụng, giải thích UNCLOS 1982 hay các hành động vi phạm UNCLOS 1982 thông qua cơ quan tài phán không những là giải pháp hòa bình, văn minh, hợp pháp mà còn là quyền lợi cơ bản, sát sườn của Việt Nam.

Ví dụ cụ thể như vụ Trung Quốc cắm giàn khoan 981 trong vùng đặc quyền kinh tế, thềm lục địa Việt Nam năm 2014, trước đó là cắt cáp tàu thăm dò dầu khí Việt Nam, mời thầu dầu khí trong vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam...

Thứ ba, vì sao các phát biểu của quan chức ngoại giao Nga cho đến nay, nhắc lại nhiều lần về “biện pháp giải quyết tranh chấp là chính trị, ngoại giao” và hoàn toàn, chưa bao giờ nhắc đến biện pháp pháp lý?

Bởi lẽ những phát biểu của Nga đều được đưa ra trong thời điểm ngay trước thềm PCA ra phán quyết vụ kiện của Philippines, còn Trung Quốc ra sức vận động lôi kéo một số nước theo họ chống lại thẩm quyền và phán quyết hợp pháp của PCA.

Mặt khác, Biển Đông không chỉ có tranh chấp giữa các bên yêu sách, mà còn là nơi có lợi ích và diễn ra cạnh tranh giữa các siêu cường, bao gồm Hoa Kỳ, Trung Quốc và bây giờ dường như có cả Nga.

Trong khi sự tham gia tích cực, xây dựng của bên thứ 3 có vai trò vô cùng quan trọng trong các sự vụ quốc tế. Bản thân Nga cũng thường xuyên chứng minh điều này.

Ví dụ như vai trò của Nga cũng như cạnh tranh Nga - Mỹ trong khủng hoảng Ukraine, Syria, chống IS, hạt nhân Iran, hạt nhân Bắc Triều Tiên. “Liên hệ trực tiếp” giữa Nga, Mỹ với các sự vụ này có khác gì “liên hệ trực tiếp” giữa Mỹ, Trung Quốc, ASEAN... đối với Biển Đông?

Có những vấn đề cần phải có can thiệp của Liên Hợp Quốc. Thậm chí có những vấn đề các nước lớn như Nga - Mỹ sử dụng vũ lực để giải quyết, bởi không thể đối thoại và cũng không thể “kiện,” ví dụ như chống khủng bố IS.

Trên Biển Đông, Trung Quốc ngang ngược không thể đàm phán nổi, nay nếu việc nhờ bên thứ 3 là cơ quan tài phán quốc tế, và có thể là cả Liên Hợp Quốc can thiệp nữa mà không được thì chắc chỉ còn nước chuẩn bị cho phương án xấu nhất - đánh nhau.

Điều này Nga không mong muốn, vậy thì giải pháp nhờ bên trung gian như cơ quan tài phán có thẩm quyền và Liên Hợp Quốc là quá hợp lý, hợp tình và hợp pháp, Nga có phản đối không? Cụ thể hơn nữa, Nga có phản đối vụ kiện của Philippines, thẩm quyền và phán quyết của PCA hay không?

Vậy thì với những phát biểu đó, vụ kiện của Philippines ra Toà trọng tài quốc tế (PCA) có căn cứ không, có vai trò như thế nào trong quan hệ quốc tế ở khu vực Biển Đông và cả trên trường quốc tế? Phải chăng nếu chỉ có “biện pháp chính trị và ngoại giao” thì biện pháp pháp lý là vô giá trị?

Cuối cùng, thứ tư; chúng ta băn khoăn rằng tại sao những vụ tranh chấp Biển Đông do Trung Quốc gây ra đã diễn ra vài chục năm nay; nhất là vụ kiện của Philippines lên Tòa trọng tài quốc tế (PCA) được nộp đơn vào đầu năm 2013 và trước đó chắc chắn là đã có những trao qua đổi lại song phương giữa hai bên, thậm chí có thể có vài vòng đàm phán không đạt kết quả. Như vậy sự kiện bắt đầu ít nhất 3 năm rưỡi, nhưng tại sao giờ này, trước thềm PCA ra phán quyết, thì các quan chức ngoại giao Nga lại liên tiếp “tung” ra các tuyên bố như vậy? Phải nhìn nhận thẳng thắn, những tuyên bố này chắc chắn không có lợi cho các nước nhỏ có liên quan trong khu vực Biển Đông đang có tranh chấp với Trung Quốc. Chỉ Trung Quốc là có lợi.

Hóa ra, Ngài đại sứ “giải thích rõ hơn” mặc dù rất nhất quán với những phát ngôn trước đây của quan chức ngoại giao Nga, nhưng lại… tiếp tục mù mờ và lại tiềm tàng gây tranh cãi. Những người Việt Nam với tư cách là công dân của một nước có liên quan trực tiếp trong khu vực, sẽ phải hiểu thế nào đây?

Bài trên Giáo dục Việt Nam tại đây

Tham gia thảo luận trên Facbook tại đây