Trả thù sự giàu có

Cư dân mạng mấy hôm nay xôn xao về một clip được cho là dân một làng ở Hà Nội dùng đòn khiêng kiệu rước Thánh (lễ hội làng) chọc vỡ kính của một chiếc ô tô. Lại cũng dư luận trên mạng xã hội mà người ta còn cho rằng, đây không phải lần đầu mà lễ hội năm trước, “kiệu Thánh” đã được sử dụng để phá vỡ cửa kính nhà dân trong một khu đô thị đắt tiền được xây dựng trên đất vốn là ruộng cũ của làng. 

Không rõ thực hư đến đâu, nhưng rõ ràng là xã hội chúng ta đang đối mặt với thực trạng của một tình hình khó kiểm soát: dịp Tết có hàng nghìn người nhập viện do đánh nhau, tình hình tai nạn giao thông tăng vọt… Nếu việc đập phá này là có thật, thì thật khó có thể lý giải được tại sao lại có chuyện như vậy và chúng ta đến giờ này cũng chưa dám tin thông tin đó là xác thực. Nhưng rõ ràng đã có những ý kiến nói về sự hung tợn, rồi nạn bạo lực ngày càng gia tăng trong xã hội hay sự bùng nổ quá nhiều về số lượng của các loại lễ hội…

Chưa có nhà chuyên gia nào lên tiếng về đoạn video đó có phải là ngụy tạo hay không, nhưng những gì mà nó truyền tải, khá thật về một lễ hội với đồng phục dân tộc cho ngày lễ, với kiệu rước… và đó, đúng là có sự đập phá. Nhìn vào mối quan hệ giữa chiếc kiệu “Thánh” và cái ô tô không may đỗ trên đường đi của “Thánh,” nếu một nhà xã hội sẽ giải thích việc những thanh niên trai tráng khiêng kiệu dùng chính chiếc kiệu đó ủi liên tục đúng là rất hung bạo vỡ kính chiếc xe đó dưới cái vỏ bọc “hành động của Thánh” là một hành động mê tín và thiếu hiểu biết. Nhưng nếu không phải là chiếc xe con, mà thay vào đó là chiếc xe tải cũ rích thì liệu “Thánh” có điều khiển đám thanh niên làm như vậy không? Hay thay vì đâm vỡ kính, nay chuyển sang châm lửa đốt?

Mình có một cảm giác mơ hồ, ở đây còn có một yếu tố nữa, đó là cái hố ngăn cách giàu và nghèo ở xã hội ta, nay đã sâu sắc đến mức cực điểm. Cái ô tô bản thân nó không có tội, nhưng lâu nay trong xã hội đã lan tràn những chuẩn mực kiểu như “một vợ hai con ba tầng bốn bánh.” Có một nghề nghiệp trên thế giới không đâu có như ở Việt Nam, là nghề dán nylon xe máy. Người Việt Nam nghèo đã lâu, vốn vẫn coi cái xe không chỉ là phương tiện, mà còn là một tài sản đáng giá. Ô tô còn ghê gớm hơn xe máy, ngoài là tài sản đáng để dành, nó còn là thước đo của sự thành đạt. Ngày xưa “lên xe xuống ngựa” như thế nào thì bây giờ, cái sự bước lên ô tô nó cũng ghê gớm không kém ngày xưa. Cũng một phần bởi sự quản lý ô tô, nhất là sản xuất và mua bán ở Việt Nam, nó hoàn toàn “không giống ai” mà hoàn toàn không hiếm chuyện ô tô mua về đi chán chê, bán lại còn lãi hoặc không lỗ bao nhiêu.

Dạo một vòng các diễn đàn trực tuyến có dính dáng đến ô tô, sẽ thấy không thiếu các chia sẻ “Ô tô với tôi chỉ là phương tiện!” Có thật vậy không? Không chắc đâu nhé, khi mà cái bản chất tiểu nông của người Việt Nam còn đậm đà thì “con gà tức nhau tiếng gáy” hoàn toàn vẫn còn, nếu như không muốn nói là “nguyễn y vân” vẫn y nguyên. Khi mà người ta còn chuộng hình thức đến mức ngày khai bút đầu xuân “tập tô” theo nét bút chì viết sẵn thì cái ô tô dùng để hãnh diện với hàng xóm bạn bè cũng là bình thường thôi.

Vậy thì tại sao lại có chuyện hố sâu ngăn cách giàu nghèo ở đây? Phải chăng các nước khác, các xã hội khác… họ không có cái hố đó? Ở đâu cũng có cả, nền kinh tế càng phát triển và tăng trưởng, thì cái hố đó càng sâu và rộng. Nhưng một khi người nghèo ngày càng nhiều, xã hội chưa có được những thiết chế hữu hiệu để bù đắp cho họ mà ngày càng chất lên vai họ những gánh nặng thêm lên; lại kết hợp với những xuống cấp về văn hóa và giáo dục ngày càng trầm trọng thì “kiệu Thánh đâm vỡ ô tô” là điều dễ hiểu.

Người viết bài này có quê ngoại là một làng ở Hà Tây, nay thuộc ngoại thành Hà Nội, làng không thuần nông và thanh niên của làng thì không được hiền lành cho lắm. Không thiếu những trường hợp thanh niên làng ném cả người lẫn xe đạp đẹp của những thanh niên khác xuống ao, tệ hơn có khi phá hỏng… chỉ vì “ngứa mắt,” dám ăn diện hơn, mua được xe đạp đẹp hơn. Đó là chuyện cách đây 20 năm. Ngày nay nếu đi ô tô về làng, khả năng bị ném vỡ kính hoặc cào xước sơn, không phải là hiếm.

Chẳng nói chuyện quê, ngay cả giữa thành phố văn hiến của chúng ta, nếu để xe vướng víu một chút cũng đã có thể nhận được vài vết cào sâu hoắm từ đầu đến cuối xe rồi. Chỉ mới trước Tết Ất Mùi vừa rồi, mình chứng kiến một cảnh chiếc Camry cáu cạnh để trong ngõ, hai thanh niên đi qua dùng tay chặt gãy luôn cái gương xe mà hoàn toàn không có lý do gì rõ ràng. Hai thanh niên đó mình cũng biết không phải dân ăn cắp chôm chỉa gì, mà đơn thuần chỉ là “ngứa mắt.”

Đã từ rất lâu chúng ta quen với suy nghĩ là cứ va chạm thì xe nào đẹp nhiều tiền hơn, đền cho người đi cái xe cà tàng hơn, ô tô đền xe máy và xe máy đền xe đạp cứ thế cho đến tận người đi bộ. Bất chấp luật pháp, chúng ta áp dụng suy nghĩ của Robin Hood lập lại công bằng, phân phối lại thu nhập thông qua… giải quyết va quệt giao thông. Khi tham gia giao thông dường như đang tồn tại một cuộc chiến tranh không tuyên bố giữa người với người, nhất là giữa những phương tiện đắt tiền với hầu hết xung quanh là những phương tiện tầm tầm bình dân. Người đi ô tô thì còi gắt gỏng, càng bấm còi người đi xe máy càng không tránh, càng ngang ngạnh. Tất cả những gánh nặng của cuộc sống đô thị quá tải, của một nền kinh tế thị trường bươn chải ngày càng thiếu sự đảm bảo, làm cho người ta quá dễ sửng cồ, nối nóng với nhau.

Cái ô tô không có tội, mà tội ở chỗ, nó là tiêu chuẩn của một thời kỳ mà người ta giàu lên quá nhanh bằng những cách làm giàu rất… phi tiêu chuẩn. Chúng ta đã bao giờ tự hỏi rằng tại sao thành phố có nhiều cửa hàng cầm đồ đến thế? Chúng ta đã bao giờ tự hỏi rằng với một nền sản xuất chưa làm được ốc vít, mà lại bỗng dưng có nhiều ô tô đẹp đến mức mà người Âu Mỹ sang đến nơi còn phải choáng ngợp?  Không thiếu những ý kiến trên truyền thông bảo vệ cho những người biết làm giàu chính đáng, nhưng đáng tiếc những trường hợp như thế càng ngày càng hiếm hơn. Một xã hội mà sự làm giàu chính đáng còn chưa được tạo những điều kiện tốt nhất để phát triển, trong khi sự lươn lẹo, cơ hội, chụp giựt… vẫn luôn tìm được chỗ đứng; thì cái mâu thuẫn giữa sự giàu và cái nghèo, không thể được điều hoà mà sẽ ngày càng trở nên sâu đậm hơn.

Và thế là nhân tiện có yếu tố “Thánh hỗ trợ,” người ta trả thù sự giàu có bằng cách đập vỡ kính đại diện của nó đang đỗ trên đường.

Bài trên Tuần Việt Nam tại đây 

Tham gia thảo luận trên Facebook tại đây