Liệu có nên vứt crop đi và mua full frame?

Lục lọi chán ra trên mạng những bài viết, cả những topic chém nhau sứt đầu mẻ trán về làm thế nào mà máy ảnh kỹ thuật số cảm biến toàn khổ (Full frame) lại chụp đẹp hơn cảm biến cúp nhỏ (crop). Túm được bài viết của một anh bạn nào đó tự gọi mình là “Bow”: “Mua máy Crop hay Full Frame?” - ở chỗ khác thậm chí người ta chôm cả bài này về mà đặt lại tên một cách nguy hiểm: “Mua full frame vứt crop đi thôi!”.

Có thể nói bài này của anh bạn “Bow” hoàn toàn không tệ, khá tốt là khác, trừ đôi chỗ còn lên giọng kẻ cả. Cũng chưa có thời gian để lục lọi trên trang web của anh chàng xem “ảnh ọt” đến tầm cỡ nào, có nên lên giọng kẻ cả vậy không… thôi cứ mặc định như chúng ta đang đọc bài viết của một thiên tài nhiếp ảnh đi, cho dễ hình dung.

Tác giả “Bow” viết: “Trên nguyên tắc quang học thì hình ảnh sau khi đi từ ống kính vào sensor sẽ có 2 đặc điểm sau : (1) Nét nhất ở giữa ảnh và ít nét hơn khi ra rìa. (2) Sáng nhất ở giữa ảnh và tối dần khi ra rìa… (3)Và cũng chính cái vùng chuyển từ tâm ra rìa đó quyết định đến “sự thể hiện” DOF… Tổng hợp 3 yếu tố khác biệt của vùng chuyển đó là ít nét dần, tối mờ dần, và DOF , khi so sánh kĩ 2 ảnh chụp từ 2 máy Crop và Full Frame sẽ thấy sự khác biệt rất lớn…”

Đọc đi đọc lại một bài viết không dài, chúng ta túm gọn lại một ý, dù tác giả có đánh số (1), (2), (3) nhưng thực tế chỉ là một ý mà thôi: ảnh của máy có cảm biến crop sẽ xấu hơn của full frame vì nó đã xén mất cái vùng gợi cảm nhất ở xung quanh của cảm biến. Về nguyên tắc mình đồng ý với tác giả về lập luận này. Đáng tiếc là ở đây tác giả có một điểm chưa ổn trong phương pháp tư duy – khi quên đi một chi tiết rất quan trọng đáng nhẽ phải có trong bài viết. Vậy phải mình, mình sẽ viết như thế nào?

Cần giả định – hai cảm biến crop và full frame là hoàn toàn giống nhau về chất lượng kỹ thuật – nghĩa là cứ tưởng tượng như tấm phim 35mm ngày xưa ta dùng kéo cắt đi mỗi chiều một đoạn bằng 1/6 chiều dài đi vậy, để lấy ra một miếng phim ở trung tâm nhưng mỗi chiều chỉ có kích thước bằng 2/3 so với miếng 35mm toàn khổ. Nếu làm như vậy, thì rõ ràng là chúng ta có một miếng cảm biến có số điểm ảnh giảm đi 2,25 lần (bình phương của 1,5).

Điều quan trọng cần nhấn mạnh, là phép so sánh ở đây phải được tiến hành trên cùng một ống kính!

Ví dụ như cùng thân máy Nikon/Canon và dùng ống kính của chính hãng đó nhưng chế tạo/sản xuất cho thân máy full frame hoặc máy ảnh phim 35mm. Chính đây là yếu tố đem tới sự khác biệt: nếu chúng ta đọc nhiều những bài review ống kính thì chúng ta sẽ gặp những yếu tố kiểu như so sánh độ nét từ tâm ra rìa ống kính, độ sáng từ tâm ra rìa ống kính, độ tối góc… vậy với cùng một ống kính nếu lắp lên thân crop sẽ có những đặc điểm khác biệt cơ bản mà ai cũng biết từ tập tọe đến “nhiếp ảnh gia”: góc nhìn hẹp hơn, dẫn đến “thiệt về độ rộng tiêu cự” mà “lợi về tiêu cự dài”, ảnh nét hơn và sáng hơn vì nó lấy mỗi phần nét nhất của ống kính và cũng loại bỏ luôn cả những vùng tối góc của ống kính.

Đến đây mình vẫn không có gì phản đối bạn “Bow”, chỉ muốn đặt một câu hỏi để chúng ta cùng suy nghĩ, vậy nếu với đúng cách đặt vấn đề trên đây, thì với những trò hiện nay người ta vẫn “vọc”, như mình có ông bạn chuyên nghề chụp trên thân full frame hoặc phim 35mm bằng ống kính dành cho máy “medium format” với kích thước lớn hơn thông qua một adapteur, thì tình trạng tương tự lại diễn ra: khổ 35mm sẽ xén mất chỗ mờ mờ tối tối xung quanh của ống kính “medium format” mà theo “Bow”, đó chính là chỗ đẹp nhất, đem lại cái sự quyến rũ nhất của bức ảnh – đúng không nhỉ?

Và nếu mà như thế thì ông bạn mình lắp ống kính “medium format” lên các máy khổ 35mm chỉ là một sự chơi trội hoặc đơn giản, là một trò nghịch cho vui mà thôi.

Và với cùng cái logic đó, là sự chạy đua, APS-C (crop) phấn đấu lên full frame, từ full frame lên medium format, và từ medium format lên large format và cuộc chạy đua không bao giờ dừng được cả.

Rồi, chúng ta lại quay lại với câu chuyện của bạn “Bow”. Bạn ấy đúng khi viết một ống kính bao giờ cũng nét nhất và sáng nhất ở vùng trung tâm của ảnh;  mờ dần và tối dần khi ra rìa và đặc biệt ở các góc ảnh sẽ kém hơn hẳn do xa trung tâm nhất. Điều này đúng 100%. Lại phải “nhưng” phát nữa, nhưng nếu chúng ta đọc nhiều các review ống kính thì rõ ràng từ trước đến nay, người ta đánh giá rất cao những cố gắng của các nhà sản xuất khi đưa ra những ống kính tốt đến mức độ khác biệt cả về độ nét và độ sáng từ tâm ra rìa ảnh và các góc là rất ít.

Vậy thì logic ở đây phải là, nếu cái “độ mờ và tối ở các rìa và góc ảnh” do ống kính mang lại quan trọng đến thế, thì với các hãng, làm giảm chất lượng quang học đi như thế phải dễ hơn là cố nâng cao chất lượng ống kính chứ nhỉ?

Nếu chúng ta giả định, là chế tạo ra một cái ống kính giống hệt cái ống kính cho mày full frame và máy phim 35mm kia vế hiệu ứng “độ mờ và tối ở các rìa và góc ảnh” nhưng đặc chế cho cảm biến cúp nhỏ crop, thì cái ống kính này chắc chắn phải khác cái ống kính ban đầu ở cấu trúc quang học, đặc biệt là ở đường kính của các thấu kính.

Đáng tiếc, chúng ta không cần phải “cầm đèn chạy trước ô tô”, các hãng máy ảnh người ta đã làm rồi, đó là những ống kính thiết kế, sản xuất riêng cho cảm biến cúp nhỏ crop, như ống DX của Nikon chẳng hạn, quan trọng là họ đưa vào đó một cách tư duy hoàn toàn khác, và muốn người dùng cũng cùng tư duy với nhà sản xuất, kiểu như “tiêu cự 18mm của DX” – chấm hết, đừng cố tư duy thêm nửa sau là “tương đương 27mm trên thân toàn khổ 35mm hoặc full frame” – điều đó là hoàn toàn không cần thiết. Cứ để những ai lựa chọn máy ảnh crop có những tiêu chuẩn của họ, đừng cố gò cho họ những tiêu chuẩn của chúng ta mà thực tế, nó không phù hợp cả về tư duy lẫn túi tiền.

Quay lại với bạn “Bow”, bạn ấy đã bắt đầu rờ rẫm một chút vào cái gọi là “DoF” (chiều sâu ảnh trường hay “Depth of Field”) – tiếc quá bạn ấy không phân tích sâu vào chỗ này. Giá mà bạn ấy nâng tầm bài viết lên cao hơn ở đoạn này thì tuyệt. Một cái ống kính nó có nhiều tiêu chí đánh giá, từ hiệu năng – công năng (cái này người chọn ống kính tiêu cự thay đổi – Zoom sẽ quan tâm nhiều), đến chất lượng quang học, độ bền, khả năng chịu đựng va đập, thời tiết… nhưng có một cái món nữa, mà nhiều bạn trong “giới chơi ảnh” chúng ta có thể gọi nó là “hiệu ứng lens”. Mình cứ nôm na gọi nó là “độ méo” nhé. Về lý thuyết mà nói người ta không thể chế tạo được một cái ống kính khi cho một ảnh “thật” (chương trình vật lý quang học lớp 12 phồ thông) trên tấm phim hoặc cảm biến mà tuyệt đối không méo, nghĩa là các đường thẳng trên thực tế, vào trên tấm phim hoặc cảm biến kiểu gì nó cũng méo, không lồi thì lõm… vì thế nhiều khi chúng ta hay nghe thấy những câu phát biểu là “với tôi tiêu cự 24mm vẫn còn chật, phải là 20mm” thì cũng nghe để mà biết thế thôi…

… trừ một số trường hợp đặc biệt, muốn chụp rộng hơn mà không thể lùi đi đâu được hơn nữa, chúng ta sẽ cần một ống góc rộng hơn, hoặc muốn chụp cận cảnh một vật thể ở trên cao mà chẳng thể trèo lên đâu được cả, sẽ cần một ống kính tiêu cự dài hơn, còn thì câu trả lời dễ thấy là “tiến lùi một tí cũng được!”.

Nhưng cái vẫn cãi cọ muôn đời ở đây, chính là cái hiệu ứng mà ống kính mang lại – cái sự cong cong và cả cái món “DoF” của bạn “Bow” kia… tổng hòa tất cả những yếu tố đó mang lại những đặc điểm nhất định của một ống kính xác định nào đó – và xin nhớ là máy ảnh phim toàn khổ 35mm đã được phát triển hàng chục năm nay, nên nó được lấy ra làm rất rất nhiều tiêu chuẩn, và người ta khen “ống này đẹp, ống kia xuất sắc” toàn trên cơ sở những ống kính thiết kế và sản xuất cho nó (full frame hoặc 35mm) cả.

Mình thì mình tin là nếu người ta thích, người ta hoàn toàn có thể chế tạo được một cái máy ảnh có cảm biến cúp nhỏ crop với một cái ống kính crop nhưng có các hiệu ứng giống hệt như một ống kính tương đương trên full frame.

Vậy thì tại sao, full frame vẫn “hình như” đẹp hơn máy ảnh cảm biến crop? Mình thì nghĩ đơn giản như thế này, lại “vật lý quang học 12” lôi ra áp dụng thôi – cái trò chơi thú vị của chúng ta có yếu tố cơ bản là “lượng tử ánh sáng” hay “photon”, hạt phi khối lượng, có cả tính chất sóng lẫn tính chất hạt… ai cũng học rồi cả. Photon đã phi khối lượng nên người ta không đặt vấn đề kích thước của nó, nên theo mình hình dung thì nếu photon bằng hạt mưa, thì cái pixel trên sensor phải to bằng cái bể bơi tiêu chuẩn 50m chiều dài.

Vì thế nếu cảm biến cúp nhỏ crop mà cùng số điểm ảnh như full frame, thì thay vì cái bể bơi, pixel của nó chỉ to bằng cái bể bơi mini thôi chẳng hạn. Và do đó nó hứng được ít nước mưa hơn.

Phải chăng đây là yếu tố làm cho ảnh của full frame đẹp hơn? Mời anh em lên mạng tìm đọc. Nhưng chắc còn một yếu tố nữa, là cái máy ảnh full frame vô hình chung nhà sản xuất người ta đã đặt ra cho nó một tiêu chuẩn cao hơn về đủ các tiêu chí, hoặc nói ngược lại, cái máy crop bị đặt thấp hơn… trên thực tế thì có rất nhiều ý kiến nghiêm túc lại cho rằng với máy và ống kính tốt, kỹ thuật tốt…, sự khác biệt giữa ảnh của máy full frame và crop là rất rất ít, và có lẽ hầu hết với mắt của người trần mắt thịt chúng ta, không nhận ra được.

Và chính cũng vì yếu tố “người trần mắt thịt” mà chúng ta sa vào những trận tranh cãi bất tận, full frame và crop, Nikon và Canon… Đừng nên bị kẹt vào thành kiến của bất cứ trào lưu nào, lại càng không nên bị kẹt vào thành kiến của chính bàn thân mình. Trong cái trò chơi ảnh “vài trống canh” này, nếu cứ kẹt vào “full frame chụp đẹp hơn crop” thì hoàn toàn bất công với những người bây giờ vẫn “phải” chụp bằng máy ảnh cảm biến nhỏ vì rất nhiều lý do, trong đó có cả lý do túi tiền… Ai có điều kiện đến đâu, thì chơi đến đó thôi, cũng đừng vì thế mà tự đặt mình cao hơn người khác. Cá nhân mình vác cái máy ảnh đắt tiền nhiều khi ngại, chụp ra tấm ảnh vớ vẩn khéo lại bị chê “chỉ được cái có tiền mua máy khủng, còn chụp có ra cái gì đâu…”

Vì thế nếu kỳ vọng ở bài của bạn “Bow” một phương pháp tư duy thực sự logic, thì đây là một bài chưa thuyết phục – đó là chưa tính đến khả năng tiềm tàng ăn gạch đá vì giọng văn kẻ cả và bài xích…

Mình không có ý định “chém” sâu về nhiếp ảnh, chỉ muốn bàn một chút về phương pháp tư duy khi viết bài. Đó cũng là điểm yếu chung của giáo dục Việt Nam, khi không trang bị được cho học sinh, sinh viên một phương pháp tư duy logic – chỉ đến đại học mới được học đôi chút môn “Logic học” theo truyền thống của giáo dục xã hội chủ nghĩa, coi nhẹ môn học quan trọng “logic hình thức” – khoa học của tư duy.

Cách đặt vấn đề như vậy giống như chúng ta thấy bộ râu của Các Mác đẹp quá, đem gắn cho bà Indira Gandhi, rồi chê, bà này có bộ râu xấu hoắc à…

Ảnh trong bài lấy từ bài của “Bow”.

Bài “Mua máy Crop hay Full Frame?” tại đây

Tham gia thảo luận trên Facebook tại đây